Osteoporoza (z gr. osteon- kość i z łac. porosis- porowatość), zgodnie z definicją Międzynarodowej Fundacji Osteoporozy (IOF, ang. International Osteoporosis Foundation), jest chorobą szkieletu charakteryzującą się obniżoną wytrzymałością kości na skutek obniżenia gęstości mineralnej kości (BMD, ang. bone mineral density) jak i zmian strukturalnych. Z punktu widzenia definicji osteoporozy niezwykle ważny jest drugi człon jej definicji tj. zaburzenia struktury kości. W przypadku niektórych chorób jak np. cukrzycy obserwuje się wzrost gęstości mineralnej kości oraz zaburzenia struktury kości. W takim wypadku najlepiej porównać kość do kredy, która ma dużą gęstość a jest przy tym bardzo krucha. Z tego względu leki najnowszej generacji nie tylko podnoszą gęstość mineralną kości, ale również do pewnego stopnia mogą przywrócić jej właściwą strukturę.
Osteoporoza a zmniejszona odporność mechaniczna kości
Niski stopień mineralizacji, czyli wysycenia solami wapnia macierzy kostnej może towarzyszyć osteoporozie. Zaburzenia mikroarchitektury tkanki kostnej w osteoporozie cechuje zanik beleczek i przerwanie łączności między beleczkami w kości gąbczastej (beleczkowej) oraz ścieńczenie i zwiększenie porowatości kości korowej (zbitej). Wiąże się to ze zmniejszeniem odporności mechanicznej kości oraz z zachwianiem równowagi pomiędzy procesami resorpcji i odbudowy kości. Istotą osteoporozy jest wzrost ryzyka złamań, na które poza jakością tkanki kostnej wpływ wywierają również inne czynniki, takie jak np. skłonność do upadków. Złamania osteoporotyczne to złamania niskoenergetyczne, a więc takie, które powstają samoistnie lub pod wpływem niewielkiej siły nie powodującej złamania kości zdrowej, po wykluczeniu innych przyczyn złamań patologicznych.
Podział osteoporozy i częstotliwość występowania
Osteoporozę można podzielić na: pierwotną (inwolucyjna- osteoporoza pomenopauzalna do leczenia biologicznego i starcza, występująca również u mężczyzn w podeszłym wieku; idiopatyczna osteoporoza młodzieńcza) oraz wtórną (rozwija się pod wpływem różnych stanów patologicznych i leków). Jedną z istotnych przyczyn osteoporozy wtórnej są choroby reumatyczne, takie jak spondyloartropatie.
Osteoporoza występuje częściej u kobiet, a jej ryzyko wzrasta a wiekiem. Osteoporoza jest chorobą szeroko rozpowszechnioną. Szacuje się, że około 50% kobiet i 20% mężczyzn doświadczy w swoim życiu złamania osteoporotycznego. Osteoporoza powoduje około 9 milionów złamań rocznie. Osteoporoza i jej powikłania są jednymi z najczęstszych przyczyn zgonów w krajach rozwiniętych, dlatego dużym zainteresowaniem cieszy się m.in. leczenie biologiczne. Złamania osteoporotyczne często prowadzą do niepełnosprawności, zwiększają chorobowość i śmiertelność. W wyniku powikłań po złamaniu bliższego końca kości udowej w ciągu roku umiera do 20% kobiet i 25% mężczyzn, a spośród osób, które przeżyją, 50% staje się niepełnosprawnymi. Najczęstszymi przyczynami zgonu są: powikłania zakrzepowo-zatorowe, zapalenie płuc, niewydolność krążeniowo-oddechowa i udary mózgu. W następstwie złamań może rozwinąć się przewlekły ból, zaniki mięśniowe i odleżyny.
Osteoporoza chorobą przewlekłą
Osteoporoza jest choroba przewlekłą i przez długi czas nie daje żadnych objawów klinicznych. Pierwsze symptomy mogą być związane dopiero ze złamaniem. Do najczęstszych złamań osteoporotycznych należą kompresyjne złamania kręgosłupa, około 20% złamań kręgowych przebiega bezobjawowo. Objawowe złamania kręgów wiążą się z ostrym bólem na wysokości uszkodzenia. W następstwie złamań obniża się wzrost pacjenta (ubytek wzrostu >3 cm powinien nasuwać podejrzenie złamań), pogłębia się kifoza piersiowa, skróceniu ulega odcinek żebrowo-biodrowy, dochodzi do ograniczenia ruchomości oddechowej klatki piersiowej, pogorszenia jakości życia, mogą wystąpić przewlekłe zespoły bólowe, powikłania neurologiczne, a nawet zgon pacjenta. Za główne złamania osteoporotyczne oprócz złamania kręgosłupa uznaje się złamania: bliższego końca kości udowej (BKKU- szyjki kości udowej, złamanie przezkrętarzowe lub podkrętarzowe), kręgosłupa, dalszego końca kości promieniowej (złamanie Collesa), bliższego końca kości ramiennej, żeber, miednicy i obojczyka. Przebyte złamanie zwiększa ryzyko kolejnych złamań.
Obecnie złotym standardem w diagnostyce osteoporozy jest badanie densytometryczne (DXA, ang. Dual-energy X-ray absorptiometry). Badanie DXA jest wykonywane przy użyciu specjalnego aparatu rentgenowskiego.
Nowoczesne leczenie osteoporozy polega na indywidualizacji terapii w odniesieniu do wieku, płci pacjenta, schorzeń towarzyszących, skuteczności i bezpieczeństwa stosowanych leków.
Sposoby leczenia osteoporozy
Aktualne zalecenia są dostosowane do wszystkich pacjentów i uwzględniają m.in. wynik badania densytometrycznego, przebyte złamania i/lub ocenę ryzyka złamań kości oraz formę i sposób podania leku. Przeciwdziałanie postępującemu z wiekiem lub menopauzą u kobiet ubytkowi masy kostnej, często nasilonemu w przebiegu schorzeń współistniejących lub unieruchomienia, polega na stosowaniu terapii antyresorpcyjnych. Bisfosfoniany są lekami najczęściej stosowanymi w tej grupie z uwagi na sposób ich podania oraz koszt terapii. W terapii pierwszego rzutu stosuje się także denosumab – innowacyjny lek biologiczny, który znajduje zastosowanie także w przypadku przeciwskazań do leczenia bisfosonianami, jak choroby przewodu pokarmowego czy nerek. Miarą skuteczności leczenia jest ograniczenie ryzyka złamań oraz przyrost masy kostnej oceniany w cyklicznych wizytach monitorujących.
Wspomniany środek jest przeciwciałem monoklonalnym klasy IgG2 działającym przeciwko białku występującemu podczas metabolizmu kości, czyli tzw. ligandowi RANK. Jest on odpowiedzialny za aktywację osteoklastów, których zbyt duża liczba powodują ubytek kostny – taki stan chorobowy to właśnie osteoporoza. Leczenie biologiczne za pomocą opisywanego preparatu polega na wykonywaniu serii iniekcji podskórnych najczęściej przez 6 miesięcy. Rozwiązanie to wykorzystuje się zarówno u kobiet, jak i mężczyzn. Dotyczy to również pacjentów ze zdiagnozowanym nowotworem prostaty, do którego wyeliminowania stosowana jest terapia ablacji hormonalnej.
